In program en la Chasa da translaziun Looren rinforza las relaziuns tranter las duas regiuns, promova la discussiun davart las praticas da translaziun e stgaffescha colliaziuns nunspetgadas tranter linguas sco il rumantsch ed il guaraní.
Dapi in decenni ha la Chasa da translaziun Looren, in lieu dedicà a translaturas e translaturs litterars en l’ost da Turitg, inizià Looren América Latina per gidar a professiunalisar ed a colliar las duas regiuns. Tras segiurns, lavuratoris, forums ed activitads da barat ha il program approfundà las colliaziuns tranter translaturas e translaturs da tuts dus contexts ed ha extendì las pussaivladads entaifer ina pratica savens resentida sco solitaria. Ultra da quai ha ella creà spazi per spezialistas e spezialists per explorar connexs cuminaivels tranter culturas differentas, per promover minoritads e linguas minoritaras e per derasar la litteratura svizra en in’autra part dal mund.
Ina da questas activitads è il segiurn cuminaivel che vegn sustegnì da Pro Helvetia «Tge translatain nus?» per translaturas e translaturs da l’America latina che ha lieu mintgamai il favrer en la Chasa da translaziun Looren. Durant quest temp sa raduna ina gruppa da translaturas e translaturs da l’America latina, ch’èn vegnids tschernids en il rom d’ina publicaziun averta, per lavurar vi da lur projects da translaziun, per parter experientschas e per sa reunir cun spezialistas e spezialists svizzers e cun instituziuns svizras en il sectur da la cultura e da la creaziun. Il program integrescha las participantas ed ils participants cun differents origins e promova sinergias a travers las quatter regiuns linguisticas da la Svizra ed avra a medem temp la discussiun davart la pratica.
Plattafurma d’incubaziun
Il segiurn d’in mais serva sco plattafurma d’incubaziun e provochescha novs projects e novas colliaziuns. «Looren América Latina è creschida organicamain ad ina plattafurma che nus numnain ‹translaziun extendida› : in spazi fisic (tar Looren), ma er in spazi virtual per furmaziuns supplementaras en translaziun litterara, dialog professiunal, co-creaziun ed emprender cooperativamain», declera l’Argentina Carla Imbrogno, coordinatura e fundatura dal program, cun Gabriela Stöckli, manadra da gestiun da la Chasa da translaziun Looren.
In exempel è l’experientscha da l’Argentin Ariel Dilon che ha creà ina ferma attaschadadad per la scena svizra suenter ses segiurn l’onn 2019. Durant quest segiurn, durant il qual el ha lavurà vi da texts da Henri Roorda, ha el pudì visità la poetessa e translatura Marina Skalova a Genevra. Quest inscunter ha gì per consequenza che ses cudesch «L’exploration du flux» è vegnì publitgà en l’Argentina e translatà en spagnol da Dilon cun il sustegn da Pro Helvetia. Supplementarmain èn resultads da quest emprim contact novs projects sco la publicaziun bilingua da Cléa Chopard «Ancolie commune» ed in’ulteriura translaziun da l’ovra da Skalova («Atemnot/Souffle Court»), nua ch’el lavura actualmain ensemen cun Martina Fernández Polcuch (abitanta dal 2025).
«La savida che jau hai gudagnà – durant e grazia al segiurn – davart las ovras d’auturas ed auturs svizzers, cumbain che quai n’ha betg anc manà a projects concrets, è anc adina part da mes dossier permanent ‹Giavischs da translaziun›. Jau crai ch’il segiurn è stà per mai ina sort da sfratg[A1] cultural che ha creà ina colliaziun persunalisada ed experimentala. El ha gì in effect d’expansiun rizomatic ed ha multiplitgà l’attaschadadad persunala, emoziunala, culturala, linguistica e litterara cun il pajais ed il scrit da sias differentas linguas», di Dilon che turna il november en Svizra per participar ad occurrenzas litteraras e per lavurar vi d’in ulteriur project en la Chasa da translaziun Looren.
Ultra dad el sajan era autras spezialistas ed auters spezialists s’associads a lunga vista, accentuescha Carla Imbrogno. Per numnar mo in pèr: La Venezolana Isabel Teresa García che viva a Berna ha translatà e publitgà ina collecziun da poesias da l’autura talian-svizra Donata Berra. L’Equatoriana Yana Lema è ida a Looren per translatar «Il Pitschen Prinzi», ha alura participà al lavuratori rumantsch Traversadas litteraras ed, en collavuraziun cun collegas, ha translatà la poetessa Gianna Olinda Cadonau en kichwa. La poetessa e translatura svizra Prisca Agustoni è ina figura-clav en la collavuraziun cun la Brasilia e Vitor Alevato do Amaral ha avert las portas per il barat cun l’Universitad federala Fluminense a Rio de Janeiro.
Il program da l’America latina «è daventà ina communitad internaziunala che vegn promovida da ses participants», commentescha Imbrogno. «La finamira è da facilitar l’incubaziun da projects che reflecteschan la diversitad da las ideas e da las dinamicas actualas da la translaziun litterara en general, ma er en ils secturs da las minoritads e linguas minoritaras, da l’ibridisaziun linguistica sco er da las praticas transdisciplinaras e cooperativas.»
Basas cuminaivlas
En il rom dals engaschis d’augmentar la perscrutaziun ed il barat en quest sectur ha Looren gia cumenzà avant intgins onns da lavurar vi da «Fervur Rumantscha», part d’in project online lantschà durant la pandemia ch’è vegnì tschernì en il rom da To-gather call da Pro Helvetia. I èn vegnidas evaluadas las pussaivladads da la chapientscha vicendaivla tranter il rumantsch ed autras linguas rumantschas u latinas e cumpigliava activitads sco in seminari d’introducziun ed in lavuratori da translaziun.
Durant l’ultim menziunà han persunas da lingua portugaisa e spagnola translatà poesias rumantschas. Damai ch’igl è stà l’emprim contact cun la lingua, han els applitgà ina translaziun indirecta, duvrà vocabularis, èn stà en in dialog permanent cun ils auturs ed han recurrì ad in engaschi collectiv da la gruppa. Il resultat è vegnì publitgà online. Igl era, sco che Ariel Dilon ha fatg endament, «sco sch’i fiss la translaziun en ses stadi il pli pur, da mussar la miracla dad ir pled per pled, la revelaziun sco en ina chombra stgira.»
La poetessa e translatura rumantscha Jessica Zuan è stada involvada en divers stadis da «Fervur Rumantscha». «Igl è stà l’emprima giada che jau hai participà en in tal project ed ussa poss jau dir che jau hai emprendì ina massa en blers reguards», explitga ella. «Sch’ins scriva e lavura en ina lingua, nua che la litteratura consista da relativamain paucs auturs, pon ins levamain finir en territoris che n’èn betg adina ils agens. Ma jau crai che la diversitad da las vuschs rinforzia la litteratura.»
Per Zuan è l’experientscha (che ha er manà a sia invitaziun al Festival internaziunal da la poesia a Rosario en l’Argentinia), stada in «vent frestg» per la lingua rumantscha. Ella ha er avert las portas per linguas minoritaras en las Americas sco guaraní, kichwa e tzotzil, represchentadas da las abitantas e dals abitants da «Tge translatain nus?».
Quai è il cas tar la Paraguaiana Emilia Espínola Duarte, ch’è ida il favrer da l’onn passà a Looren e che ha chattà basas cuminaivlas per discussiuns davart la represchentanza. «Il barat cun scripturs e translaturs da minoritads e linguas minoritaras m’ha mussà ch’ils problems, cun ils quals nus essan confruntads en Paraguai, n’èn betg isolads, mabain part d’ina debatta globala davart la diversitad linguistica», di Espíndola, ch’è medemamain activista e che ha lavurà vi da duas translaziuns en guaraní: «Quarto de Despejo» da la Brasiliana Carolina Maria de Jesus e «Heidi» da la Svizra Johanna Spyri.
«Jau hai scuvrì il rumantsch, ina lingua minoritara che vegn bain discurrida mo da paucs, ma che vegn sustegnida, ha ina preschientscha da medias ed ina represchentanza simbolica. Quai m’ha manà a la reflexiun dals cuntrasts cun guaraní: En Paraguai è quai ina lingua uffiziala, ma i dat anc adina ina tensiun tranter la renconuschientscha legala ed il diever effectiv. Mes segiurn ha confermà insatge che jau hai adina pretendì: Discurrer guaraní n’è betg in obstachel, igl è in act politic, in act da dignitad e da memoria.»
Partind da tut quests inscunters e da tut quests resultats accentuescha Carla Imbrogno las consequenzas da tals projects: «Ils avantatgs valan er per las persunas ordaifer il program, sco lingias da sgols: Els sa collian tras questa communitad e s’envidan alura a conferenzas ed a festivals, translateschan las lavurs d’in l’auter, recumondan in l’auter e collavuran. Umans e cudeschs translatads viagian e sa midan, e nus als perdain schizunt or dals egls … Quai è grondius en in mund uschè entretschà. La translaziun litterara è (istoricamain e per definiziun) in act interuman, e quest program vul appreziar questa qualitad.»
Sustegn per litteratura e translaziun
As infurmai qua davart nossas activitads e nossas mesiras per promover la litteratura e la translaziun.
Visibilitad per la translaziun
Supplementarmain rinforza quai activissem che la Chasa da translaziun Looren festivescha l’onn 2025 ses giubileum da 20 onns cun la campagna internaziunala «Numnai il translatur» cun la finamira da render visibel las spezialistas ed ils spezialists linguistics e d’approfundar la discussiun da la pratica – cunzunt, cura che l’applicaziun dad IA surpiglia la discussiun. L’associaziun svizra d’auturas ed auturs da la Svizra A*dS realisescha entant en collavuraziun cun Pro Helvetia la campagna «Nagina Svizra senza translaziun».
